مؤسس سلسله هخامنشی، کوروش بزرگ یا کوروش کبیر است که در سال ۵۵۰ ق م. همدان را تسخیر کرد و سلسله ماد را برانداخت. دولت‌های بزرگ آن زمان مانند لیدی و بابل و مصر، همین‌که موجودیت خود را در معرض خطر حمله کوروش احساس کردند، درصدد برآمدند که در مقابل کوروش اتحاد سه‌گانه‌ای تشکیل دهند و در همین سال اسپارت اتحادیه پلوپونز را تأسیس می‌کند. کوروش از ۵۴۹-۵۴۶ ق م. پس از تصرف سارد، پایتخت دولت لیدی، آن دولت را دست‌نشانده خودگردانید و در سال ۵۴۹ ق م. مستعمرات یونانی‌ها واقع در آسیای صغیر را تصرف کرد. بعد از تصرف مستعمره‌نشینهای یونانی به نواحی شرقی و غربی پارس و ماد لشکر کشید. گرچه از کیفیت این حوادث اطلاعات درستی در دست نیست، اما مسلم این است که قریب مدت ده سال در سمت مشرق و شمال ایران سرگرم لشکرکشی بوده است. در سال ۵۳۹ ق م. پس از تصرف بابل در معبد بزرگ آنجا طبق مراسم مذهبی بابلی‌ها تاج‌گذاری کرد. بعد از تسخیر بابل، تمام سرزمین‌هایی که مطیع آن کشور بود حالا تحت اطاعت و تصرف کوروش درآمدند. کوروش در مدت اقامت خود در بابل، به قوم بنی‌اسرائیل محبت زیادی کرد و به‌فرمان وی قریب ۴۲ هزار یهودی که از زمان بخت‌النصر در بابل در اسارت سر می‌کردند، رهسپار سرزمین اصلی خود شدند. کوروش در سال ۵۲۹ ق م. درگذشت. برخی معتقدند که در جنگ با ماساژت ها که مابین دریای خزر و دریاچه آرال سکونت داشتند، کشته شد و جمعی دیگر عقیده دارند که در پاسارگاد به مرگ طبیعی درگذشت. چین: در دوران سلطنت کوروش، سلسله‌ای از پادشاهان چین بر طبق روایات از سال ۲۵۶-۱۰۲۷ ق م. تحت نام چو در چین سلطنت کردند. چوها شبانانی بودند که در حدود سال ۱۰۲۷ ق م. از جانب شمال غرب (شانسی حالیه) به دره رود وی وارد شدند. پایتخت آنان ابتدا نزدیک سیان کنونی بود و سپس به نزدیک لویانگ حالیه منتقل گردید. در این دوره نظام ملوک‌الطوایفی برقرار شد و خاک چین از نظر سیاسی به بخش‌هایی تقسیم گردید و در هر بخش امیری از جانب خاقان گماشته شد که این امیران در قلمرو خود مستقل بودند. در دوران سلطنت کوروش، کنفوسیوس (۵۵۰ – ۴۷۹ ق م.) در چین هم معلم و هم مأمور دولت بود. او تقریباً در زمان بودا می‌زیست. این مرد دانا طرفدار عدالت و پرهیزکاری بود. مصر: در دوران سلطنت کوروش، سلسله سائیسی از سال ۶۶۳ – ۵۲۵ ق م. سلطنت می‌کرد. عمان: در سال ۵۳۶ ق م. عمان به تصرف کوروش، مؤسس سلسلهٔ هخامنشی درآمد. اورشلیم: حاکم اورشلیم در آن زمان زروبابل بود. وی رهبر یهودیانی بود که در سال ۵۳۸ ق م. پس از صدور فرمان کوروش از تبعید بازگشتند.
منبع: تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، دکتر عزیزالله بیات